CHẾ LAN VIÊN

KỶ NIỆM NGUYỄN DU

Nguyễn Du có ngờ không?

Người ta dịch vầng trăng ông

Qua các biên thuỳ ngôn ngữ

Ông có bao giờ nghĩ

Cỏ non thơ ông xanh

Ra ngoài thế kỷ vẫn còn xanh?

Tôi hiểu lắm mỗi thời mỗi khác

Ta suy tư dưới ánh đèn nêông

Ông bên ngọn đèn dầu lạc

Ông thương nhớ màu lam

Nỗi buồn ta ngũ sắc

Xứ này yêu kiểu lục lăng

Xứ khác thèm tam giác

Trái tim nhân loại có đâu nghèo?

Thế nhưng cách thế kỷ ông vẫn chấn thương ta với làn mây bạc

Và câu Kiều đau thì nhân loại cũng đau theo.

Ở đâu chả có chàng Kim

Gió thổi mây bay bất trắc

Cái cầm trong tay đánh mất

Phải đi tìm.

Ở đâu chả có người phần nửa hay ba phần tư hoa râm mái tóc

Ở đâu chả có những cô Kiều

Rêu phủ rêu phong dấu giày hạnh phúc

Đi suốt một đời trong một phút đoàn viên

*

Mua vui được vài trống canh

Ta nhớ ơn người dưới mộ

Chớ bây giờ ai chả thích là người rẫy cỏ

Nhất là cỏ thanh minh

Trên nấm mồ các vị lừng danh!

Những kỷ niệm Nguyễn Du chỉ thoả lòng ta thôi

Chớ ích gì cho ông nữa?

Mái tóc ông hoa râm thì đã hoa râm rồi

Thuốc nào cứu chữa?

Đòi ăn hoa cúc thay cơm trừ bữa

Ta có thương ông thì ông cũng đã chết lâu rồi.

 

CẦM GIẢ CA

I.

Trong hàng trăm người đến nghe cô đàn

Hình như có một con người ấy

Không đủ lụa vàng để thưởng câu hát

Nhưng có giọt lệ rưng rưng trong mắt

Con mắt thẳm sâu nhìn vào mắt cô

Cả đêm hát vui, hình như chỉ có một người ấy buồn

Bao nhiêu người cho cô vàng, chỉ người ấy cho một sự lặng im

và giọt lệ...

 

Riêng cơ nghiệp Tây Sơn tận tiêu vong như thơ người ấy nói

Cuộc vui bên Hồ Kiếm lại diễn ra

Cô đã già rồi. Cô đã già

Khéo ai bày đặt gọi cô vào đêm hát ấy

Bao nhiêu đào hát Thăng Long rực rỡ

Ô hay! Sao trong mắt người ấy chả thấy gì?

Người ấy đảo mắt tìm ai?

Chả lẽ tìm cô!

Tìm ra rồi, người ấy không ngờ

Cô đã hoá bà già

Và người ấy mái tóc thì bạc trắng!

 

II.

Không phải Nguyễn thương cho cô Cầm mà Cầm thương cho Nguyễn

Bữa tiệc bên Hồ Kiếm vàng lụa dọn đi rồi

cơ nghiệp Tây Sơn hoá ra gạch ngói

Con người ấy đi về Hồng Lĩnh hay về đâu?

Có lẽ cả thời đại còn trong đầu thơ ấy

Thế mà hôm nay bỗng hoa râm

Bạc trắng mái đầu

1987

 

TỐ HỮU

KÍNH GỬI CỤ NGUYỄN DU

Nửa đêm qua huyện Nghi Xuân

Bâng khuâng nhớ Cụ, thương thân nàng Kiều...

Hỡi lòng tê tái thương yêu

Giữa dòng trong đục, bánh bèo lênh đênh.

 Ngổn ngang bên nghĩa bên tình

Trời đêm đâu biết gửi mình nơi nao?

Ngẩn ngơ trông ngọn cờ đào

Đành như thân gái sóng xao Tiền Đường!

 Nỗi niềm xưa nghĩ mà thương:

Dẫu lìa ngó ý, còn vương tơ lòng...

Nhân tình, nhắm mắt chưa xong

Biết ai hậu thế, khóc cùng Tố Như?

 

Mai sau, dù có bao giờ...

Câu thơ thuở trước, đâu ngờ hôm nay!

Tiếng đàn xưa đứt ngang dây

Hai trăm năm lại càng say lòng người

Trải bao gió dập sóng dồi

Tấm lòng thơ vẫn tình đời thiết tha

Đau đớn thay phận đàn bà

Hỡi ôi, thân ấy biết là mấy thân!

Ngẫm xem qua kiếp phong trần

Đời vui nay đã nửa phần vui đây.

Song còn bao nỗi chua cay

Gớm quân Ưng Khuyển, ghê bầy Sở Khanh.

Cũng loài hổ báo ruồi xanh

Cũng phường gian ác hôi tanh hại người!

Tiếng thơ ai động đất trời

Nghe như non nước vọng lời nghìn thu.

Nghìn năm sau nhớ Nguyễn Du

Tiếng thương như tiếng mẹ ru những ngày.

Hỡi người xưa của ta nay

Khúc vui xin lại so dây cùng Người!

 

Sông Lam nước chảy bên đồi

Bỗng nghe trống giục ba hồi gọi quân...

(1-11-1965)

 

 

 

TẾ HANH

BÀI HỌC NHỎ VỀ NHÀ THƠ LỚN

Hồn Nguyễn Du phảng phất mỗi trang Kiều

T.H.

Tôi về Nghi Xuân

Hỏi quê nhà thi sĩ

Một bà cụ trả lời tôi giản dị

Nguyễn Du nào tôi chả nhớ tên?

Tôi nói thêm: Nguyễn Du người đã viết

Truyện thơ Nôm hay nhất, Truyện Kiều

Cụ vội đáp: Thế thì tôi biết

Rẽ hướng này ông hãy đi theo

 

Cụ vui vẻ: chúng tôi ai chẳng thuộc

Một ít câu Kiều như thuở ông cha

Người yêu đoạn cuối Kim Kiều tái hợp...

Người yêu đoạn đầu Trong cõi người ta...

 

Đoạn Báo oán báo ân tôi thích nhất

Khi Thuý Kiều vạch tội lũ Hoạn Thư

Bọn Khuyển Ưng, Tú Bà, Sở Khanh... đền tội ác

Và sư Giác Duyên, chị quản gia... được trả nghĩa nhân từ

 

Tôi chào cụ ra đi, suy nghĩ:

Đây là thơ không biết có thời gian

Nhà thi sĩ của những nhà thi sĩ

Ôi con người yêu quí của Việt Nam!

 

Một nhân vật như Thuý Kiều đã đi vào lịch sử

Chịu thay chúng ta bao áp bức trên đời

Những câu thơ thành ca dao tục ngữ

Ru hồn ta như tiếng mẹ ru nôi

 

Bà cụ không nhớ tên Nguyễn Du, có gì đâu đáng trách

Một cái tên như bao cái tên thường

Như cụ đã gửi lòng trong áng sách

Theo dõi đời Kiều từng đoạn từng chương...

 

Cuộc gặp gỡ tình cờ đem cho tôi bài học

Như thể qua hai trăm năm, nhà thơ nhắn lại bây giờ

- Hãy đi con đường vào trái tim bạn đọc

Người ta có thể quên tên người làm thơ, nhưng đừng để quên thơ.

 

VƯƠNG TRỌNG

BÊN MỘ CỤ NGUYỄN DU

 

 Tưởng rằng phận bạc Đạm Tiên

Ngờ đâu cụ Nguyễn Tiên Điền nằm đây

Ngẩng trời cao, cúi đất dày

Cắn môi tay nắm bàn tay của mình

Một vùng cồn bãi trống trênh

Cụ cùng thập loại chúng sinh nằm kề

Hút tầm chẳng cánh hoa lê

Bạch đàn đôi ngọn gió về nỉ non

Xạc xào lá cỏ héo hon

Bàn chân cát bụi, lối mòn nhỏ nhoi

Lặng im bên nấm mộ rồi

Chưa tin mình đã đến nơi mình tìm

Không cành để gọi tiếng chim

Không hoa cho bướm mang thêm nắng trời

Không vầng cỏ ấm tay người

Nén hương tảo mộ cắm rồi lại xiêu

Thanh minh trong những câu Kiều

Rưng rưng con đọc với chiều Nghi Xuân

Cúi đầu tưởng nhớ vĩ nhân

Phong trần còn để phong trần riêng ai

Bao giờ cây súng rời vai

Nung vôi, chở đá tượng đài xây lên

Trái tim lớn giữa thiên nhiên

Tình thương nối nhịp suốt nghìn năm xa...

 

BẰNG VIỆT

ĐỌC LẠI NGUYỄN DU

Nhất sinh từ phú tri vô ích

Mãn giá cầm thư đồ tự ngu

Nguyễn Du

 

Quá khuya, chợt thấy mình già

Nhìn ra cửa sổ, mưa sa kín trời,

Một đời gọi mãi: Người ơi!

Một đời khát vọng, một đời bồng bênh,

Mê say là chuyện đã đành

Biết đâu tỉnh lại, nhân tình trắng phau

Áo cơm se sắt mái đầu

Thương nhau mà giận, ngó nhau mà buồn!

 

Rạc rài chút phận văn chương

Cao sang nhoè lẫn tầm thường... ngẩn ngơ...

1993

 

LÊ VĂN NGĂN

NGHĨ VỀ MỘT NHÀ THƠ Ở THẾ KỶ TRƯỚC

 

 Nhà thơ ấy sinh ra lớn lên dưới nền trời thế kỷ XVIII

thế kỷ của những cuộc chiến tranh giành quyền lực

giữa các vương triều

của lớp dân đen, thay vì được sống bằng cơm áo bình yên

phải lưu lạc trong nước mắt và máu

 

Bao lâu nữa, niềm hy vọng sẽ không trở thành nỗi tuyệt vọng

câu hỏi ấy, qua nhiều đêm khuya

vẫn chưa gửi về lời giải đáp giữa lòng người

câu hỏi như chất cường toan

làm héo hon dần tâm hồn nhà thơ không ngừng chờ đợi

 

Trước lúc qua đời trong cảnh cơ hàn, nhà thơ khẽ hỏi người thân

"Tim đã lạnh chưa?"

và ông đã vĩnh viễn ra đi với trái tim lạnh giá

và ông đã để lại tiếng thở dài cuối cùng: "Thôi được!"

 Thôi được, có lẽ nhà thơ sẽ không nói lời từ khước

nếu đã nhìn thấy trước ngày hôm nay

ngày của con đường hạnh phúc đang mở ra trước mắt

những người từng trải qua bao đau khổ

 

Nơi cõi vĩnh hằng

mong nỗi cô đơn của ông sẽ được sưởi ấm bằng hơi ấm đương thời

mong ông giúp quê hương ít gặp những ngày gió bão dọc đường đời

 

TRẦN NHUẬN MINH

NGUYỄN DU

 

 Đến đâu con cũng gặp Người

Xin dâng chén rượu giữa trời Trung Hoa

Hạc Vàng một bóng lầu xa

Hồ Nam úa nắng chiều tà hanh heo

Tiệc to thường ở nơi nghèo

Đồng ngô khô xác, mái lều gió lay

Người xưa đi sứ qua đây

Bùn lưng bụng ngựa, sông đầy thuyền trôi

Cỏ cây, thành lũy khác rồi

Hoàng Hà đã cạn, thơ Người vẫn sâu

Thời nào thì cũng như nhau

Nỗi buồn li biệt, nỗi đau dối lừa

Tiền Đường sầm sập đêm mưa

Nước âm u chảy như chưa vớt Kiều

Nghiệp Thành còn tiếng quạ kêu

Lâm Tri bến cũ, cầu treo rực đèn

Sắc tài chi để trời ghen

Người đâu phải nước đánh phèn cho trong

Cõi đời đâu cũng long đong

Văn chương bạc phận, má hồng vô duyên

Bời bời những cuộc đỏ đen

Chính trường sấp mặt, đồng tiền xoay ngang

Đặt chân lên đỉnh Thiên Đàn

Bốn bề mây trắng thu vàng lá rơi...

Bâng khuâng con lại thấy Người

Vái Người, con đứng ngang trời Trung Hoa...

Cố Cung, 21-9-1999

 

 KHUẤT BÌNH NGUYÊN

NGÀY GIÓ BẤC THỔI VỀ HÀ TĨNH VIẾNG NGUYỄN DU

 

Thiên hạ gói hết 3254 câu Kiều hay chưa

Còn sót lại câu nào kẻ hậu thế này gói làm riêng trong áo

Ngày gió bấc lật trắng lá cây ào ào từ Bắc xuống Nam

Ngọn gió thổi qua ba vương triều rồi vùi nó vào trong cát bụi

Gió đi trước hay đi sau người trên đường xưa thiên lý

Tất tả ngược xuôi ba thế kỷ rồi...

 

Gió bấc thổi thiết tha hồn xứ sở

Buồn vui đủ viết 3000 câu thơ núi lở, sông rời

Vần thơ theo nhịp võng cuộc đời lên xuống mấy trăm năm

Bao nhiêu nhịp võng văn chương bấy nhiêu con sóng

Nước sông Lam rào rạt chảy đến bây giờ.

Một tiếng sóng lạnh thôi đủ tiễn đưa kim cổ ngày xưa

Trải rộng rãi dưới trời đông khát vọng

Gió bấc thổi hoàng hôn lênh láng trên mặt sóng

Xao xác thổi trên trang Kiều đọc dở

Gió bấc ngày xưa,

Nỗi đau nhân thế ngày xưa...

 

Vườn Tiên Điền treo khánh đá chúa Trịnh ban

Chẳng cất được âm thanh nào cả

Chiếu vua trao đã bạc màu vàng

Chiều mênh mông trên cầu nhìn bốn cõi

"Trên mặt đất rộng lớn này nơi nào cũng thấy văn chương"

 

Rời Hà Tĩnh đi về Kinh Bắc

Cầm đũa thì đũa rơi

Cầm đọi thì đọi rớt,

3254 câu Kiều chẳng rớt, gió bấc ơi!

Cuối Đông 2011

 

NGUYỄN VIỆT CHIẾN

GẶP NGUYỄN DU TRÊN SÔNG ĐÊM

 

Đêm mưa gặp Nguyễn trên sông

Đầu đội nón lá, chân không mang giày

Ông ra câu cá sông này

Một chiếc cần trúc phất đầy mưa đêm

 

Ông dốc bầu rượu tưới lên

Dòng sông mặt sách còn thiêm thiếp nằm

Các người ngủ suốt trăm năm

Nguồn thơ đã cạn, nguồn văn đã mòn

Dậy đi thôi nước vẫn còn

Sông vẫn đang chảy từ nguồn cội xa

Sông là bạn học của ta

Ta học sông cách phù sa đắp bồi

Sông văn chảy dọc cuộc đời

Nguyễn ngồi câu chữ dưới trời mưa đêm

 

Có cô gái trẻ làng bên

Ra sông giặt lụa vào đêm Nguyễn về

Thế rồi đêm ấy bờ đê

Mưa thì đã tạnh trăng thề đã rơi

Hình như họ đã thành đôi

Sông thơ chảy suốt một trời Nguyễn Du

 

Truyện Kiều ông viết trong mơ

Ngoài sông tiếng đập lụa như vẫn còn

Lụa như trăng giặt chẳng mòn

Nàng Kiều đêm ấy vẫn còn trên sông

Người lụa đã nhận ra ông

Đầu đội nón rách chân không mang giày

Ông ra câu chữ sông này

Một chiếc cần bút phất đầy trăng đêm

6-2008

 

 Ý NHI

NGUYỄN DU, 1813

1.

Không giã biệt

Không gặp gỡ

ta bước trên lối cũ như khách lạ

 Khí lạnh ban đêm dồn hết vào một người

Chiếc khăn thâm nhỏ hẹp sổ tung

tóc bạc bơ phờ trước gió

suốt đời chỉ một mối u hoài

Tháng năm trôi qua như giấc mộng

mà nào như giấc mộng chàng Lư

ta lênh đênh góc bể, chân trời

ta là người bệnh không có thuốc

kẻ đói không có cơm

ta dùng sách làm gối tựa khi đau yếu

uống rượu cho bớt vẻ xanh xao

Một mình khêu ngọn đèn trong đêm đã bắt đầu dài

 

2.

Không ai trói buộc

Không ai gông cùm

Không ai đánh đập

Không ai chửi mắng

sao ta sống như trong lồng cũi

 

Sao ta không thể rượu say như người ta vẫn uống

không đi săn như người ta vẫn đi săn

không thể yên lòng ngồi nghe các ca nữ đàn hát trước đèn nến

không thể vui ngắm cúc đầu thu

không thể hái bông sen bên hồ mà lòng không vướng bận

 

Ta sinh ra nào có tướng công hầu

Mà lận đận mãi chốn bụi trần không sao gỡ được

ta chờ đợi điều chi

mong mỏi điều chi

 

3.

Nào còn đâu những lâu đài đồ sộ nghìn xưa

những thành quách tưởng muôn đời bền vững

ta bước giữa những con đường mới

những đền đài mới

lòng kinh sợ

như đứa trẻ đi trong mưa lạc lối

 

Những bạn bè cũ đã cáo quan

nhiều người ăn măng trúc măng mai ngồi câu bên sông vắng

làm thơ thưởng hoa

làm thơ vịnh nguyệt

Coi cuộc đời như phù vân

 

Các bạn gái ngày xưa nay tay dắt tay bồng

vẻ đẹp chóng tàn phai

không ai còn mặc áo màu thanh thiên

không ai còn cài hoa trên tóc

không ai còn hát bài hát cũ

Đường dài, trời đã về chiều, tìm đâu ra bạn mới

ta chờ đợi điều chi

mong mỏi điều chi

 

4.

Chợt nhớ người hát khúc Ly tao bên sông

bờ cỏ đầy hoa lan, hoa chi

nhưng nghìn thuở ai thương người tỉnh một mình

bao nhiêu năm sau ta còn gặp bọn Thượng quan Ngận thượng

nước mỗi dòng thăm thẳm sóng Mịch La

bao nhiêu năm sau tưởng còn thấy ngọn cờ

buổi Hàn Tín cầm binh lên phương Bắc

nhưng mấy ai lúc hiển vinh còn nhớ ơn kẻ cứu giúp mình

nỗi oan cừu gớm ghê dễ chi tan được

 

Mấy ai hát như nàng Ngu Cơ lúc kề bên cái chết

ai gảy đàn lúc lâm hình như Thúc Dạ

ai biết vui như Vinh Khải Kỳ đi mót lúa

ai uống rượu tựa Lưu Linh

 

Hàng nghìn năm còn lại mấy tuổi tên

trên mặt đất đầy việc dữ

ta chờ đợi điều chi

mong mỏi điều chi

 

5.

Cả kinh thành đêm nay chỉ một mình ta

Không bạn hữu, không trăng, không rượu đắng

ta còn chờ đợi chi

còn mong mỏi điều chi

mắt mở trừng trừng luôn tưởng bao chuyện trước

 

Ta như người gảy đàn sau tháng ngày tan hợp

mặt đã võ vàng

áo quần rách nát

không lìa khúc đàn xưa.

12-1983

 

 

HOLLO ANDRAS

TỪ NHỮNG ĐIỀU NGUYỄN DU DẬY

(Nhân đọc Truyện Kiều dịch sang tiếng Hungary)

Anh đừng nói: Trời cao

Xin hãy nói: Màn xanh trùm bể khổ

Anh đừng nói: Đất dày

Xin hãy nói: Rạn nứt và sụp đổ

Anh đừng nói: Ngôi sao

Xin hãy nói: Giọt máu đào ai chảy

Anh đừng nói: Những điều trông thấy

Xin hãy nói: Tội lỗi các anh, tội lỗi chúng ta

Anh đừng nói: Oan gia

Xin hãy nói: Tình thương cần họp mặt

Anh đừng nói: Mặt sắt

Xin hãy nói: Tội ác ít bạn đường

Anh đừng nói: Làm cho khốc hại

Xin hãy nói: Không thể ngắt hoa trắng từ xương

Anh đừng nói: Giọt sương

Xin hãy nói: Thông điệp của điều lành

Anh đừng nói: Cây xanh

Xin hãy nói: Cuộc đời không vô bổ

Anh đừng nói: Ngọn gió

Xin hãy nói: Người bạn mù dẫn đường

Anh đừng nói: Rầu rầu ngọn cỏ

Xin hãy nói: Người bạn hiền vô danh

Anh đừng nói: Rêu xanh

Xin hãy nói: Ký ức không lụi tàn

Anh đừng nói: Báo ân

Xin hãy nói: Tình người không thể cạn

Anh đừng nói: Bình minh

Xin hãy nói: Nhiệt tình bừng sáng

Anh đừng nói: Hoàng hôn

Xin hãy nói: Niềm nuối tiếc muộn màng

Anh đừng nói: Suối vàng

Xin hãy nói: Tơ đời không thể dứt.

(Trương Đăng Dung dịch từ nguyên tác)

 

NGUYỄN KHOA ĐIỀM

NGUYỄN DU

Cái chết của viên tham tri hay thơ âm thầm trong chính sử

Mất hút một con thuyền chuồi qua cửa Thanh Long

Đổ ra sông Hương

Buổi đó, cả Kinh thành lạnh ngắt:

Chứng thổ tả!

 

Ông hỏi ba trăm năm nữa ai nhớ đến ông, khóc cho ông?

Tắm gội linh hồn phiền muộn

Cũng chỉ một dòng sông

 

Bây giờ người ta nói về ông

Lại nói về một người khác, một cõi khác

Đang lẩn quất, đang lăng xăng, đang cao rao, đang xì xụp

Bằng tiền, bằng danh, bằng đất cát

Người ta nhớ đến ông chỉ là nhớ chính mình

Từng vỡ tan trong u hoài lịch sử

 

Ông đã mất

Không trở lại

Hiểu theo mọi nghĩa

NKĐ.

 

Nguồn: Tạp chí Thơ/vanvn.net